Oboljenje krompira ''Zebra čips''

Stručna podrška: dipl.inž. Milena Petrov, stručni saradnik za zaštitu bilja PSS Novi Sad, koordinator Programa mera AP Vojvodine

UVOD

Bakterija Candidatus Liberibacter solanacearum ubraja se među najznačajnije štetne organizme koji ugrožavaju proizvodnju krompira prouzrokujući obolenje pod nazivom Zebra čips, čiji su simptomi izraženi u promeni boje tkiva u vidu naizmeničnih svetlih i tamnih pruga, poput zebrine šare.

Ova bolest je prvi put uočena u Meksiku 1994. godine, a zatim u Teksasu, odakle se širila u ostale delove SAD i Novi Zeland, gde je ekonomski veoma značajno oboljenje na krompiru i u pojedinim regionima dolazi do smanjenja prinosa za 60-90%.

U Evropi je prisustvo ove bakterije potvrđeno na zaraženim biljkama mrkve i celera u Finskoj (2010. mrkva), Švedskoj, Norveškoj, Španiji (2011. mrkva i celer), Francuskoj ( 2014. mrkva ) i Nemačkoj ( 2015. mrkva i celer ).

U Srbiji se ova bakterija nalazi na Karantinskoj listi A1 i po Programu mera se prati u Posebnom nadzoru u krompiru od 2015. godine.

SIMPTOMI

Na nadzemnim delovima biljke (na cimi) dolazi do skraćivanja internodija, oticanja kolenaca, pojave vazdušnih gomolja, promene boje lišća te zaostajanja biljaka u porastu. Na obolelom lišću javlja se povijenost vršnog lišća ka licu i kovrdžanje liski te promena boje lišća u žućkastu ili ljubičastu, a kasnije i do pojave ožegotina i propadanja listova. Slične promene na nadzemnim delovima biljke, mogu prouzrokovati neke vrste fitoplazmi i virusa ili toksini insekta (Psyllida yellows), dok su često prisutne i mešane infekcije.

Na podzemnim organima krompira dolazi do uvećanja lenticela, skraćenja i propadanja stolona, formiraju se brojne sitne krtole nepravilnog oblika i hrapave pokožice. Usled poremećaja transporta ugljenih hidrata iz listova u podzemne organe, dolazi do zastoja u razvoju krtola što se značajno odražava na smanjenje prinosa. Najveće negativne posledice na krtolama su vidljive tek nakon termičke obrade krompira, prženja u čips, jer nastaju išarane tamne poprečne pruge kao na zebrama, po čemu je bolest dobila ime Zebra čips. Najveće štete u poslednjih 15-tak godina zabeležene su na sortama krompira koji se koriste u industrijskoj preradi (čips, pomfrit).

Poznato je da ova štetna vrsta bakterije napada i druge biljne vrste iz familije pomoćnica (Solanacea) paradajz, papriku i patlidžan. Ova bolest napada mrkvu i celer, gde dolazi do pojave uvijanja lišća i promene njihove boje u ljubičastu, zaostajanja biljaka u porastu i abnormalnog razvoja korena.

ŠIRENJE BOLESTI

Bakterija se prenosi :

• Insektima koji su i vektori bakterije

• Krtolama krompira

• Semenom mrkve

Candidatus Liberibacter solanacearum je kompleksno oboljenje, a glavnu ulogu u širenju bolesti ima lisna buva krompira Bactericera cockerelli i mrkvina lisna buva Trioza apicalis. Bakterija se može preneti ishranom vektora insekata sa zareženih biljaka na zdrave, ali i putem zaraženih jaja, larvi i imaga jer se zaraza prenosi sa roditeljskih jedinki na potomstvo.

Optimalna temperatura za razvoj bolesti je od 27- 32ºC.

FITOSANITARNI RIZIK

• Realan rizik od unošenja patogena na područje Republike Srbije postoji, pre svega semenskim i sadnim materijalom i zato treba da se radi stalna kontrola sadnog i semenskog materija pri uvozu.

• Uvoz semenskog i merkantilnog krompira, kao i semena mrkve mora da bude isključivo iz područja i zemalja u kojima nije utvrđeno prisustvo Candidatus Liberibacter solanancearum i vektora Bactericera cockerelli.

• Rizik od prirodnog prilagođavanja patogena i širenja sa Apiaceae na Solanacae vrste u Evropi.

• Nema otpornih sorti krompira.

VAŽNO

Provoditi zdravstvene preglede biljaka i sadnog materijala u polju (postkarantinski nadzor) krompira, paradajza, paprike, mrkve i celera radi uočavanja simptoma Zebra čips kao i mogućnosti uočavanja prve pojave vektora insekata.

Bilten "Za našu zemlju", broj 63, mart 2018.