Fitoplazme na voću

European stone fruit yellows phytoplasma — Evropsko žutilo koštičavih voćaka

Stručna podrška: dipl.inž. Milena Petrov, stručni saradnik za zaštitu bilja — koordinator za Program mera AP Vojvodine, PSS Novi Sad

Evropsko žutilo koštičavih voćaka ili hlorotična uvijenost lišća kajsije i breskve,leptonekroza šljive, nalazi se u Republici Srbiji na Listi IA deo II i Ministarstvo poljoprivrede šumarstva i vodoprivrede – Uprava za zaštitu bilja, sprovodi POSEBAN NADZOR po Programu mera zaštite zdravlja bilja za ovu fitoplazmu.

Ova bolest je odavno prisutna u Francuskoj, ali je povezana sa apopleksijom kajsije. Prisutna je u mnogim zemljama Evrope: Španija, Italija, Grčka, Nemačka, Rumunija, Mađarska, Češka, Švajcarska, Slovenija, Bosna i Hercegovina, a postoje nepotvrđeni podaci da se pojavila i u Južnoj Africi. Glavni domaćini ove fitoplazme pripadaju rodu Prunus, ali i neki korovi kao što su poponac i zubača mogu predstavljati potencijalni izvor zaraze.

Simptomi

Najbolji termini za uočavanje simptoma na navedenim voćnim vrstama su pre cvetanja i na kraju leta (kraj avgusta- početak septembra). Kod mladih biljaka kajsije i šljive pokazuje se sistemična infekcija, a kod starijih voćaka preko 5 godina, simptomi su u početku lokalizovani (pojedine grane). Najspecifičniji simptom se ogleda u fiziološkoj ravnoteži koja utiče na narušavanje normalnog redosleda feno faza. Na zaraženim biljkama na delu krune, vegetacija se produžava do početka zime, a nova vegetacija počinje ranije 7-10 dana nego što je uobičajeno. Karakterističan simptom je da se prvo pojavljuje lišće, pa se tek kasnije otvaraju cvetovi. Lisni pupoljci bolesnih biljaka se razvijaju nekoliko nedelja ranije od zdravih. Na proleće listovi su hlorotični, a kasnije (s dolaskom prvih vrućina), poprimaju crvenkastu boju. Površina lista je smanjenih dimenzija i ima tedenciju uvijanja prema gore duž centralnog nerva dok se ne dobije tipičan izgled "cigare", što je posebno izraženo kod šljive i breskve. Listovi su kruti, hrapavi i zbog toga osetljivi na dodir. Kod kajsije do uvijanja dolazi duž stranice lista, koja zbog toga dobija izgled trougla. Nervi su na početku hlorotični, a posle postaju nekrotični, a simptomi uvijanja listova razvijaju se tokom leta i najvidljiviji su u septembru. Opisani simptomi su često prisutni samo na nekim granama, progresivno se šire tokom godine dok ne obuhvate celu krunu, a može doći i do iznenadnog propadanja kajsije od apopleksije. Izvor inokuluma su zaražene biljke domaćini u kojima se patogen održava. Dužina inkubacionog perioda je 1-3 godine. Veoma važnu ulogu u prirodnom širenju bolesti imaju vektori — insekti. Prirodno širenje je veoma brzo, tako da u jednom voćnjaku sve biljke mogu biti zaražene za nekoliko godina. Još uvek nije tačno utvrđeno koji insekti su vektori, ali je potvrđeno da su za širenje fitoplazme evropskog žutila koštičavog voća, odgovorne neke vrste cikada. Na veće udaljenosti fitoplazma se prenosi zaraženim sadnim materijalom.

Prevencija i borba

Najvažnije je :

• Fitosanitarno stanje matičnih biljaka i sadnog materijala — bez vidljivih simptoma fitoplazme

• Prostorna izolacija

• Suzbijanje mogućih insekata vektora

• Mehaničko uništavanje zaraženih stabala i spaljivanje

Preporuka

Identifikacija fitoplazme je moguća jedino labaratorijskim analizama. U okviru Programa mera za 2017. godinu, Poljoprivredne stručne službe u saradnji sa ovlašćenom laboratorijom Instituta za pesticide i zaštitu životne sredine iz Beograda, sprovodile su vizuelni pregled proizvodnih zasada kajsije, šljive, breskve i uzorkovanje za laboratorijsko testiranje kojim je prisustvo ovog patogena potvrđeno na nekoliko lokaliteta u Srbiji.

U slučaju da proizvođači uoče sumljive simptome na koštičavom voću, treba da kontaktiraju stručnjake za zaštitu bilja u svojim Poljoprivrednim stručnim službama.

Bilten "Za našu zemlju", broj 60, decembar 2017.