Organska proizvodnja u Srbiji - procedura dobijanja sertifikata

Dipl.inž. Ljubica Vukićević, rukovodilac Stručne službe u kompaniji Victoria Logistic

Površine pod organskom proizvodnjom u Srbiji se svake godine uvećavaju i ovom proizvodnjom se bavi sve više poljoprivrednih proizvođača. Organsku proizvodnju kod nas kontroliše Zakon o organskoj proizvodnji i Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje.

Zakon koji je usvojen 2010. godine ima tri osnovna cilja:

1. Zaštitu potrošača

2. Zaštitu poljoprivrednih proizvođača od nelojalne konkurencije

3. Jačanje sektora organske poljoprivredne proizvodnje kao održivog oblika poljoprivredne proizvodnje.

Postoje dva tipa sertifikovanih gazdinstava: samostalno sertifikovani i grupno sertifikovani proizvođači. Manji broj organskih proizvođača u Srbiji su poljoprivredni proizvođači koji samostalno organizuju proizvodnju i samostalno se sertifikuju. Većinu organskih proizvođača u Srbiji čine proizvođači koji su kooperanti sa nekom od kompanija koje se bave prodajom organskih proizvoda, zbog čega organizuju grupnu sertifikaciju. U tom slučaju nosioci sertifikata su kompanije koje otkupljuju organske proizvode od kooperanata i iste prodaju. One u ime proizvođača ugovaraju i plaćaju sertifikaciju, edukuju proizvođače, i često nabavljaju potreban repromaterijal.

U Srbiji u 2017.godini kontrolu i sertifikaciju sprovode sledeće sertifikacione kuće:

• Organic control system Subotica

• TMS CEE Beograd

• Control Union Danube Beograd

• Ecocert Balkan Beograd

• Centar za ispitivanje namirnica Beograd

• Ecovivendi Beograd.

Osim na sajtu Ministarstva poljoprivrede, ovaj spisak objavljen je i u Službenom glasniku broj 96/16, 2. decembra 2016. godine. Možda je najbolje rešenje da izbor sertifikacione kuće bude po preporuci već sertifikovanih proizvođača koji imaju iskustva i sa procesom i sa samom kompanijom, a takođe se i cena sertifikacije značajno razlikuje, pa i to može biti odlučujući faktor pri izboru.

Procedura sertifikacije

Procedura sertifikacije je veoma slična registraciji gazdinstva. Nakon što se izabere sertifikaciona kuća, treba podneti prijavu za uključivanje u organsku proizvodnju. Na osnovu te prijave, sertifikaciono telo će sastaviti Ugovor i dobija se evidencioni broj. U Ugovoru se definišu pravila i obaveze ugovornih strana što uključuje jasno definisane uslove pod kojim se ostvaruje pravo na dobijanje sertifikata i mere zaštite u slučaju neizvršenja ugovornih obaveza.

Osim osnovnih podataka u prijavi, najbitnije je da se precizno i jasno napiše plan proizvodnje i da se prijave biljne vrste ili životinje koje će se gajiti.

Podaci koji se navedu u prijavi moraju biti precizni i tačni, jer su to podaci koje će kontrolna organizacija proveravati na terenu. Potom kontrolor pravi plan izlazaka na osnovu podataka iz prijave, proveravajući sve podatke koji su navedeni u njoj. Sertifikacione kuće su dužne da obave jednu kontrolu,međutim, po proceni rizika može doći i do vanrednih kontrola. Razlika između redovne i vanredne kontrole je u tome da pri vanrednoj kontroli nisu u obavezi da najave dolazak, već sami odlaze na njivu i vrše kontrolu.

Kada se potpiše Ugovor, proizvodnja je zvanično u procesu konverzije. U periodu konverzije, kao i u kasnijoj proizvodnji, preporučuje se upotreba knjige polja. U njoj se vodi evidencija o površinama, izvršenom đubrenju, borbi protiv štetočina, semenu i sadnom materijalu, o domaćim životinjama i njihovoj ishrani. Neophodno je imati i precizno nacrtane karte polja, sa granicama i označenim susednim parcelama (vrsta useva i metoda proizvodnje).

Ukoliko se polje na kome se sprovodi organska proizvodnja graniči sa poljem na kojem se sprovodi konvencionalna proizvodnja, neophodno je uvesti „granični pojas“ pri čemu se proizvodi iz graničnog pojasa tretiraju kao konvencionalni. Pri prelasku sa konvencionalne na organsku proizvodnju, poštuje se period konverzije, različitog trajanja u zavisnosti od biljne vrste. Tokom perioda konverzije primenjuju se propisi iz Zakona o organskoj proizvodnji. Periodi konverzije za jednogodišnje ili dvogodišnje useve, kao i za pašnjake i višegodišnje krmno bilje traju 24 meseca (pre sejanja), a za višegodišnje biljke 36 meseci. Kontrolori iz ovlašćene kontrolne kuće izlaze na teren minimum jednom godišnje, od datuma potpisivanja Ugovora radi provere primene standarda propisanih za organsku proizvodnju. Važno je napomenuti da se po isteku dvanaest meseci od početka perioda konverzije proizvodi mogu plasirati na tržište uz naznaku da su iz perioda konverzije.

Kontrola organske proizvodnje

Na teren prvo izlazi inspektor, koji će u skladu sa podacima koji su navedeni u prijavi, da obilazi parcele i prerađivačke pogone. To podrazumeva pregled polja, opreme i alata koji se koriste za proizvodnju, prostorije u kojim se skladišti hrana, i slično da bi uporedio stanje gazdinstva sa propisanim standardima organske proizvodnje. Detaljno se kontrolišu i upotrebljena đubriva i mere kontrole i suzbijanja štetočina, a može se i uzeti uzorak zemljišta ili proizvoda ako se oceni da je to potrebno kako bi se sprovela detaljna hemijska analiza.

Izveštaj kontrolora procenjuje sertifikator, koji donosi odluku o statusu gazdinstva. Nakon toga inspektor sastavlja izveštaj u kojem će da predloži mere korekcije, ukoliko su potrebne ili sugestije i predlog o statusu proizvodnje. Kada se utvrdi status organskog proizvođača, sertifikaciona kuća izdaje sertifikat i proizvođač stiče pravo na korišćenje nacionalnog znaka na etiketi proizvoda.

Period konverzije

Period konverzije je vreme koje je neophodno da se uspostavi kompletan sistem proizvodnje po principima organske poljoprivrede, odnosno period razvijanja održivog ekosistema. Vreme prelaznog perioda ili perioda konverzije je propisano Zakonom o organskoj poljoprivredi i definisano regulativama Evropske unije. U ovom periodu cilj je da se zemljište, koje je možda bilo tretirano pesticidima i drugim hemikalijama, očisti i stvori plodno zemljište. U periodu konverzije proizvođač mora da primenjuje metode organske proizvodnje, vodi evidenciju o nabavci semena/sadnog materijala, o sredstvima koje koristi za ishranu bilja i zaštitu zemljišta (spisak tih sredstava je definisan Pravilnikom o kontroli), vremenu žetve, drugim rečima o svemu što je vezano za proizvodnju. Što se tiče obaveza prema sertifikacionoj kući, potrebno je obaveštavati kontrolnu organizaciju o proizvodnji u određenom roku koji je odredilo sertifikaciono telo. U ovom periodu proizvodi se mogu prodavati, ali sa naglaskom da su u periodu konverzije.

Kada istekne period konverzije koji može da traje 1-3 godine, stiče se pravo na Sertifikat ukoliko ovlašćena kontrolna organizacija proceni da su ispunjeni svi uslovi propisani Zakonom, a u skladu sa metodama organske proizvodnje. Sertifikat je dokument kojim se potvrđuje da se poljoprivredni proizvođač bavi proizvodnjom hrane koja je u skladu sa metodama organske poljoprivrede. Ono što je proizvođač dužan da ispoštuje kada počne da se bavi organskom proizvodnjom jasno je istaknuto na tom dokumentu. Na Sertifikatu se nalaze podaci o sertifikacionoj kući (broj, naziv, sedište i kod sertifikacione kuće), podaci o proizvođaču (naziv, adresa/sedište, delatnost koju obavlja, vrste organskih proizvoda koje proizvodi i procenjena količina na godinu dana). Tu je i datum kontrole, datum i mesto izdavanja i pečat ovlašćene organizacija kao i potpis ovlašćenog lica. U periodu konverzije Sertifikat važi samo godinu dana i sledeće godine se sve ponavlja, ali tada se na Sertifikatu ističe da je proizvođač u drugoj godini konverzije. U trećoj godini se konačno dobija organski sertifikovan proizvod. Sertifikatom se ostvaruje pravo da se proizvod obeleži nacionalnim znakom organski proizvod i da se koristi logotip sertifikacione kuće.

Bilten "Za našu zemlju", broj 60, decembar 2017.