Ubrzanje otpuštanja vlažnosti zrna merkantilnog kukuruza na parceli pre berbe

Stručna podrška: dipl.ing. Aleksandar Davidov, PSS Poljoprivredna stanica Novi Sad

Kukuruz je najzastupljenija gajena biljna vrsta u Srbiji sa učešćem u setvenoj strukturi od preko 30% ili izraženo u hektarima u zavisnosti od godine od oko 1 milion hektara. Srbija je zemlja koja se nalazi u vrhu evropskih zemalja po ukupno proizvedenim količinama kukuruza, koji je značajan izvozni artikal sa količinom, koja u zavisnosti od godine, iznosi preko 3 miliona tona. Zrelo zrno kukuruza predstavlja potpuni živi organizam koji treba kondicionirati različitim postupcima proizvodnje i skladištenja na način da se očuvaju biološke, a time i tehnološke vrednosti zrna. Tehnologija čuvanja zrna kukuruza sastoji se od osnovnog zahteva da se obezbede uslovi za održanje kondicionog stanja zrna pri drastičnoj promeni uslova u kojima se zrno nađe, fizičkom promenom mesta sa klipa na stabljici u polju i uđe u masu zrna u skladištu sa sasvim drugačijim fizičko hemijskim uslovima sredine u kojima se nalazi.

Da bi zrno moglo uspešno da prebrodi promenu uslova uz maksimalno smanjenje gubitaka u svojoj biološkoj vrednosti, koji se ogleda u tehnološkom kvalitetu uključujući i uslove mikrobiološkog kvarenja, presudnu ulogu igraju sledeći činioci:

  • Voda, svojim oblikom vezivanja i ukupnim sadržajem u zrnu,
  • Vazduh, svojim kvalitetom odnosno sadržajem kiseonika, temperaturom i kretnjom (strujanjem),
  • Toplota, brzinom sušenja, promenom kapilarnog pritiska kroz efekat termodifuzije i zadržavanjem biološke vrednosti zrna kroz očuvanje enzimatskih reakcija u klici i tehnološke vrednosti zrna kukuruza,
  • Mikroorganizmi, koji svojim sastavom predstavljaju biološki dokument koji nam ukazuje kojim putem je zrno prošlo od svog formiranja I pomeranja ka skladištu.

Povišena vlaga zrna kao i njegova oštećenja, značajno povećavaju mogućnost narušavanja tehnološkog i zdravstvenog kvaliteta zrna kukuruza. Ispravnim postupanjem i sušenjem kukuruza, mikroorganizmi prestaju biti uglavnom oni koji mogu uticati na zdravstvenu ispravnost uskladištenog zrna kukuruza.

Cilj istraživanja

Zamisao ogleda je bila da se klip na stabljici direktno izloži sunčevoj svetlosti i vetru koji je u vreme zrenja stalno prisutan na našim poljima, čime se praktično energija sunca i snaga vetra stavljaju u funkciju otpuštanja vlage iz zrna kukuruza. Iz toga je proizašao cilj ogleda da se specifičnom agrotehničkom merom koja podrazumeva sečenje gornjeg dela stabljike neposredno iznad klipa, ispita brzina otpuštanja sadržaja vlage iz zrna kukuruza dok se on još nalazi na parceli i time omogući znatno niži sadržaj vlažnosti zrna u žetvi. Sečenje gornjeg dela stabljike izvršeno je u fazi kada biljka kukuruza više ne reaguje na stres.Opšti cilj bi se mogao definisati i kao potreba za pojedinačnim činjenjem koje bi doprinelo većoj konkurentnosti proizvodnje ove biljne vrste sa direktnim uticajem na ekonomiju svih učesnika u lancu proizvodnje, skladištenja i prodaje kukuruza.

Ogled

Ogled je postavljen tokom 2016. i 2017. godine, kada su praćeni i meterološki podaci za period ispitivanja — od sečenja gornjeg dela stabljike pa sve do žetve. Prve godine istraživanja, 2016, ručno je sečen kukuruz do klipa, u dužini od 40m u redu sa 6 redova širine u sredini parcele. Pre i posle sečenja gornjeg dela stabljike, vršeno je merenje sadržaja vlage zrna u zoni sečenja kao i u zoni kukuruza koji nije sečen (kontrola). Ogled je izveden u Čurugu.

Druge godine istraživanja, 2017, ogled je izveden u dve varijante:

  • Prva varijanta uključivala je skraćenje stabljike za metlicu plus 1-2 lista.Obuhvaćena je širina od 16 redova i 400 m dužine parcele.
  • Kod druge varijante primenjeno je skraćivanje stabljike do klipa, uz istu postavku ogleda od 16 redova širine i 400 m dužine parcele.

Razmak između obe varijante iznosio je 100 m. Na sredini svake varijante i u dubini parcele od oko 30 m se merila vlaga zrna. Ogled je izveden u Sirigu korišćenjem samohodne mašine za sečenje metlica. Početna vlaga za svaku varijantu rađena je na osnovu okrunjenih zrna sa 20 klipova. Kasnija merenja (svakog drugog dana u isto vreme) su rađena određivanjem vlažnosti zrna na uzorku od po 10 klipova za obe varijante sečenog dela, kao i po 10 klipova sa kontrolnog dela parcele, koji se nalazio između parcela koje su bile predmet istraživanja. Poslednje merenje je urađeno nakon kombajniranja svih varijanti sa parcele.

Rezultati ogleda

U 2016. godini na lokalitetu Čurug, uz prikazane meteorološke uslove u Tabeli.2, kao  rezultat ukupnog istraživanja, ostvarena je razlika od 3,5% vlažnosti zrna kukuruza između varijante sa sečenjem stabljike do klipa i dela koji je predstavljao kontrolu (Tab. 1). Na lokalitetu Sirig u 2017. godini, uz meteorološke uslove (Tab.3), uočene su razlike u obe varijante ispitivanja od 3,2 odnosno 4,1% u vlažnosti zrna kukuruza u odnosu na kontrolu (Tab. 4).

O rezultatima u kg

Razlika u vlažnosti koja bi se dobila uvođenjem nove agrotehničke mere u proizvodnju merkantilnog kukuruza mogla bi da ima za posledicu značajno smanjenje troškova proizvodnje kukuruza.

Ako se ostvareni rezultati uporede sa prosečnim tabličnim vrednostima troškova sušenja kukuruza za 2017. godinu, dobijamo sledeće rezultate:

  • 2016. godina i razlika od 3,5% vlage zrna po korišćenoj tabličnoj vrednosti nosi na svakih 10 tona prinosa razliku od približno 760 kg kukuruza
  • 2017. godina i razlika po korišćenoj tabličnoj vrednosti nosi na svakih 10 tona kukuruza razliku od 3,2% (sečena metlica i 1-2 lista) u odnosu na kontrolu i iznosi 750 kg kukuruza
  • 2017. godina i razlika ostvarena u drugoj varijanti ogleda (kukuruz sečen do klipa) od 4,1 % vlage zrna u berbi u odnosu na kontrolu i iznosi čitavih 1.030 kg zrna kukuruza

O rezultatima u novcu

Ostvareni rezultati ogleda iz 2016. godine govore nam da je moguće ostvariti bruto razliku u troškovima proizvodnje kukuruza u ukupnoj vrednosti od 13.832 dinara bez PDV -a, na svakih 10 t predatog zrna kukuruza. (sa cenom kukuruza na Produktnoj berzi Novi Sad, u vreme pisanja ovog teksta, od 18,2 din/kg bez PDV -a).

U 2017. godini račun pokazuje da se kod prve varijante može smanjiti trošak za 13.650 dinara na svakih 10 t kukuruza, a u drugoj varijanti 18.746 dinara na predatih 10 t kukuruza u bruto iznosu bez PDV -a. Cena koštanja ove agrotehničke mere ne prelazi cenu od 2.500 din/ha što nam govori da se sa jednostavnom agrotehničkom merom sprovedenom  na kukuruzu, planiranom za krunjenje, može dobiti nešto preko 100 eura na svakih 10 t ostvarenog prinosa (zbog jednostavnijeg prikaza uprosečen je ostvareni rezultat u novcu). Kada posmatramo višegodišnje prosečne prinose u glavnim rejonima gajenja kukuruza u AP Vojvodini koji se kreću od 7 do 8 t/ha, računica je jasna i ona iznosi 10 evra po toni prinosa, odnosno oko 80 eura po ha.

Koliko je to ukupno mogućeg novca za celokupnu proizvodnju kukuruza koji se skida u zrnu, lako je izračunati ako uzmemo u obzir grubu procenu da se kombajnira oko 400.000 ha i ako tu površinu pomnožimo sa 80 evra dobijamo ukupnu vrednost jedne nove jednostavne agrotehničke mere u proizvodnji merkantilnog kukuruza koja iznosi približno 32 miliona evra. Iznos od 32 miliona evra je iznos za koliko će nam ukupno biti konkurentniji proizvod na stranom tržištu ili jeftinija proizvodnja mesa što svakako povećava konkurentnost naše ukupne poljoprivrede.

Sa druge strane, ako uzmemo u obzir da je za sušenje 1 t kukuruza, u zavisnosti od vlage, potrebno 35-40 litara nafte, lako možemo izračunati da se ovom merom značajno može rasteretiti energetski bilans naše zemlje za 105- 120 hiljada tona nafte po ceni od 140 din/l, što ukupno iznosi oko 18 milijardi dinara. To je slikovito rečeno pola Republičkog budžeta za poljoprivredu. Potrebno je spomenuti i smanjenje emisije štetnih gasova u atmosferu, čime se značajno unapređuje i životna sredina.

Umesto zaključka

Sve napred navedeno upućuje nas da treba nastaviti istraživanja sa jasnim usmerenjima koja su proistekla iz dosadašnjih aktivnosti.

Korišćena literatura:

Prof. Dr Josip Gotlin, Savremena proizvodnja kukuruza

Tablice sušenja Victoria Logistic, Almex doo, DPS Klas Group doo

Doc. dr. se. Tajana Krička Dr. se. Stjepan Pliesti, Agronomski fakultet, Upotreba biomase kukuruza (zea mays) u procesu sušenja

Bilten "Za našu zemlju", broj 59, novembar 2017.