Struktura i površine organske proizvodnje u Srbiji

dipl.ing Ljubica Vukićević, rukovodilac stručne službe u kompaniji Victoria Logistic

Od početka novog milenijuma do kraja 2014. godine, globalni obim organskog tržišta porastao je skoro pet puta, i danas prelazi 80 milijardi dolara. Na globalnom nivou poljoprivredno zemljište pod organskim usevima u tom periodu ostvarilo je značajan rast, na više od 40 miliona hektara, od čega je oko 25 % proizvedeno u Evropi. Srbija prati ove trendove na tržištu pa su se tako površine pod organskom proizvodnjom, u periodu od 2010. Do 2015. godine, povećale za preko 250% uključujući porast od 60 % samo u 2016. godini, te je danas ta površina u Srbiji preko 15.000 ha. Na osnovu podataka Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine - Odseka za organsku proizvodnju koji vodi bazu podataka površina, organska proizvodnja u Republici Srbiji u 2015. godini je zabeležila ukupan rast kako površina tako i broja životinja i broja proizvođača. Proizvodnja se odvijala na ukupnoj površini od 15.298  ha (sa livadama i pašnjacima), uključujući površine koje su u statusu organske i one u periodu konverzije.

U odnosu na 2014.godinu (9.547 ha) ukupne površine su povećane za 60% što je priličan skok, dok su za 5 godina porasle za 261,3 %.Procentulano učešće organske proizvodnje u ukupnim obradivim površinama u Srbiji je povećano na 0,44% što je za 57,14 % više u odnosu na 2014. godinu. Ukupno obradivo zemljište korišćeno za organsku proizvodnju u 2015. godini (bez livada i pašnjaka)je iznosilo 13.398 ha i predstavlja povećanje od 67,53 % u odnosu na 2014.godinu kada su površine iznosile 7.998,5 ha. Navedenim brojem hektara nisu obuhvaćene i površine korišćene za sakupljanje divljeg jagodastog voća, pečuraka i lekovitog bilja. Treba napomenuti da u Srbiji ne postoji zvanična metodologija na osnovu koje se može dobiti podatak o ukupnoj površini na kojoj se odvija sakupljanje divljih biljnih vrsta iz prirodnih staništa.Najveći udeo površina se nalazi pod ratarskom proizvodnjom (68,7%) uključujući livade i pašnjake, dok u ukupnim obradivim površinama žitarice prednjače 31,7% , posle njih je voće 21,6%, dok se povrće gaji na svega 1,3% površina u odnosu na ukupne površine pod organskom proizvodnjom.

Vojvodina je vodeći region po udelu površina pod obradivom organskom proizvodnjom sa ukupno 10.163 ha što čini 75,85 %.

Osnovna karakteristika organskih proizvođača u Srbiji je da postoje 2 osnovne grupe:

1. Samostalni- koji imaju direktno sklopljen ugovor sa nekom od kontrolnih organizacija

2. Kooperanti - čija proizvodnja podleže grupnoj sertifikaciji, u skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji, na taj način što su proizvođači u ugovornom odnosu sa nekom od kompanija koje im otkupljuju celu proizvodnju namenjenu izvoznim tržištima, a istovremeno im obezbeđuje podršku: repromaterijal, edukaciju, pokrivaju troškove sertifkacije, pri čemu je nosilac sertikata kompanija, a ne sam proizvođač.

Ovaj vid organske proizvodnje se pokazao jako uspešnim sudeći po broju učesnika koji daleko premašuje broj individualnih proizvođača. Prema strukturi, veličini i proizvodnoj orijentaciji gazdinstva u Srbiji se izdvajaju tri kategorije gazdinstava, odnosno farmi. Prvu predstavljaju mala, uglavnom porodična gazdinstva, u kojima su često biljna i stočarska proizvodnja integrisane.

Drugi tip su specijalizovana gazdinstva kao npr. za organsku ratarsku proizvodnju ili organsku proizvodnju voća i slično.

Treći tip predstavljaju velike farme koje kombinuju biljnu i stočarsku proizvodnju na većim površinama, često se bave i delatnošću prerade (najpovoljniji tip). U Vojvodini tipično gazdinstvo je porodično i glavni proizvod je povrće. Uglavnom se gaji na otvorenom i stoga snabdevaju tržište tokom sezone,pa zbog sezonskog karaktera i manjih količina robu prodaju na zelenim pijacama ili u supermarketima. Većina gazdinstava ima celu proizvodnu površinu sertifkovanu, mada ima i onih koji imaju paralelnu proizvodnju. U Zapadnoj Srbiji tipično gazdinstvo je mešovito porodično gazdinstvo gde poljoprivrednici drže stoku i organsko voće, ali je delimično u organskom statusu (stoka i ratarski usevi su u konvencionalnom statusu).

Najvažniji organski proizvod je jagodasto voće - maline i kupine i plasman ovih proizvoda je unapred ugovoren. Svoje organske proizvode predaju ugovornoj strani, hladnjačama i prerađivačima, koji proizvode plasiraju na strana tržišta. U Južnoj Srbiji tipično gazdinstvo je slično onom u zapadnoj Srbiji. Glavni proizvodi su višnje i šljive i njihova gazdinstva su delimično u organskom statusu. Tipično organsko gazdinstvo u jugoistočnoj Srbiji je stočarska farma u organskom status sa više od 10 ha zemljišta. Ovo je manje razvijen region sa zemljištem slabije plodnosti, i ovde je skoro otpočela organska stočarska proizvodnja. Glavni proizvod su mlečne prerađevine poput sira od kravljeg i ovčijeg mleka. Glavni problem ovog regiona je nedostatak sertifikovanih prerađivačkih kapaciteta da bi se proizvodi mogli plasirati na tršite kao organski, tako da je većina poljoprivrednika prinuđena da prodaje svoje sirovine i/ili finalne proizvode kao konvencionalne. Na osnovu mišljenja većeg broja proizvođača u Srbiji, ustanovljeno je da veliki problem predstavlja nedostupnost određenih inputa potrebnih za realizaciju procesa proizvodnje. Semenski i sadni materijal retko se može naći na tržištu, naročito u potrebnim količinama. Upotreba đubriva takođe je sporno pitanje pošto stajnjaka i komposta nema dovoljno dok je upotreba komercijalnih sredstava za ishranu biljaka upitna zbog neisplativosti takve proizvodnje. Odgovarajuća i efikasna sredstva za zaštitu bilja su prilično retka pa proizvođači nemaju način da se izbore sa bolestima i štetočinama.

Organski poljoprivredni proizvodi uglavnom se prodaju trgovcima na veliko i prerađivačkim kompanijama, sa kojima skoro 80 % primarnih proizvođača zaključuje ugovore pre početka sezone. Direktna prodaja, na zelenim pijacama, u maloprodajnim objektima i preko raznih prodajnih elektronskih portala raste poslednjih par godina.Najnovije tendencije su da veliki trgovinski lanci jačaju ponudu organskih uvoznih proizvoda koji su cenovno i kvalitetom konkurentni domaćim proizvodima. Primetan je i trend da se velike kompanije uključuju u organsku proizvodnju i to na većim površinama.

Bilten "Za našu zemlju", avgust 2017, broj 56.